Szczoteczka do zębów – rodzaje, krótka historia, przegląd technologii

Ludzie od zarania dziejów szukali najlepszego sposobu na dbanie o higienę, w tym również higienę jamy ustnej. Nie posiadając konkretnej wiedzy o świecie drobnoustrojów, podświadomie szukali idealnego rozwiązania, które pomogłoby im zatroszczyć się o zęby i dziąsła, tym samym starając się zapobiegać przykrym dolegliwościom związanym z różnymi chorobami. Doskonale zdawano sobie sprawę, że zęby nie tylko są niezbędne w kwestii spożywania jedzenia, ale także ułatwiają prawidłową komunikację i wpływają na estetyczny wizerunek. Jak więc powstała szczoteczka do zębów, jak przez lata rozwijał się ten wynalazek i jakie dziś technologie mamy dostępne?

Historia szczoteczki do zębów

Z perspektywy obecnych czasów mogłoby nam się wydawać, że wszelkie przyrządy służące do utrzymania higieny jamy ustnej są stosunkowo nowym wynalazkiem. Historia szczoteczki do zębów sięga jednak znacznie wcześniej niż czasy Starożytnej Grecji czy Rzymu, bowiem nawet Starożytnej Mezopotamii. Oczywiście należy wziąć pod uwagę fakt, że nie na każdej płaszczyźnie społecznej poziom higieny wyglądał zawsze tak samo i nie w każdej epoce był realizowany z taką samą intensywnością, ale z naukowego punktu widzenia można śmiało wskazać uwidocznione elementy na mapie dziejów, świadczące o tym, że jednak pewne tendencje występowały. 

Gałązki i kijki do żucia

Zwykle wynalazek poprzedzony jest kilkoma prototypami lub inspiracjami, które nierzadko czerpane są z potrzeb zrodzonych wieki wcześniej. Tak właśnie było ze szczoteczką do zębów, którą znamy w obecnym kształcie. W Starożytnej Mezopotamii (3500 r. p.n.e.) oraz Egipcie (3000 r. p.n.e.) do pozbywania się resztek jedzenia z jamy ustnej używano gałązek. Z jednej strony były postrzępione, zaś drugi koniec był zaostrzony, tworząc coś na kształt nieco grubszej wykałaczki.¹

W tak różnych i odległych od siebie lokalizacjach jak Afryka, dzikie przestrzenie nieodkrytej jeszcze Ameryki oraz w krajach muzułmańskich używano kijków do żucia, które we wszystkich tych miejscach miały działać tak samo- umożliwić usunięcie wszelkich zalegających resztek pożywienia. W kulturze islamskiej używano ich nawet czasem pięć razy dziennie- przed każdą modlitwą. Już Hipokrates, zwany ojcem medycyny, wyraźnie wskazywał również na dbanie o higienę jamy ustnej chociażby przez czyszczenie zębów między innymi kulkami nasączonymi miodem. Przez wieki kolejni racjonalizatorzy przedstawiali pomysły na pielęgnację zębów: od używania igły jeżozwierza, przez złote i srebrne wykałaczki po…

Pierwsze szczoteczki z włosiem

Większość źródeł wskazuje rok 1498 jako datę powstania szczoteczki z włosiem. Należy jednak wspomnieć o tym, że urządzenie z rękojeścią i osadzonym włosiem pojawiło się wcześniej w Chinach, w czasach dynastii Tang (619-907). Pierwsze szczoteczki wykonane były z bambusa lub zwierzęcej kości (uchwyt) oraz włosia, które najczęściej było włosiem świńskim lub końskim. Wraz z importem z Chin do Europy wielu dalekowschodnich dóbr, szczoteczka przywędrowała na Stary Kontynent. Miało to miejsce prawdopodobnie w XVII wieku. Manufakturowa produkcja rozpoczęła się w 1780 roku, a zapoczątkował ją William Addis z Wielkiej Brytanii.²

W samej budowie szczoteczki przez lata niewiele się zmieniało. Częściej wykorzystywano kość niż bambus przez wzgląd na wytrzymałość owych materiałów. Zaczęto jednak zastanawiać się, czym można zastąpić włosie zwierząt, gdyż nie do końca spełniało ono swoje zadanie.Bywało szorstkie, wypadało z uchwytu oraz łatwo gromadziło bakterie. Dlatego w 1900 roku po raz pierwszy wyprodukowano syntetyczne włókna nylonowe.Szczoteczki z takim rodzajem włosia do sprzedaży trafiły jednak dopiero trzydzieści osiem lat później.

Masowa produkcja szczoteczek do zębów

Warto wrócić jeszcze na chwilę do wątku masowej produkcji szczoteczek do zębów, które przestawały być przywilejem elit, a powoli stawały się towarem dostępnym dla każdego. Jak już wspomniano, w Europie pierwszą szczoteczką wypuszczoną na szerszą skalę była ta Williama Addisa z Anglii (1780), natomiast w 1840 roku szczoteczki produkowano już między innymi w Japonii, Francji czy Niemczech. Nie oznacza to jednak, że świadomość konieczności dbania o higienę jamy ustnej była równie powszechna. Tak naprawdę dużo zmieniły okolice II. Wojny Światowej, kiedy to żołnierze amerykańscy mieli obowiązek codziennego czyszczenia zębów. Popularyzacja owego zabiegu higienicznego przeplatała się z rosnącą świadomością dotyczącą świata mikroorganizmów. Tak jak choroby przestawały być, w wiedzy ogólnej, czymś zabobonnym, tak dbanie o higienę zaczynało mieć bardziej naukowe podłoże. 

Ewolucja szczoteczki była bardzo prosta: naturalne włosie zamieniono na włókno syntetyczne, uchwyt- wcześniej wykonywany z kości lub bambusa, zastąpiono wersją konstruowaną z celuloidu lub materiałów termoplastycznych. Kolejno starano się urozmaicać ofertę szczoteczek, tworząc produkty dedykowane dzieciom, sprawiając, że część szczoteczki z główką była bardziej elastyczna, modyfikując długość i ułożenie włókna, a nawet dodając specjalne powierzchnie do czyszczenia języka. 

Szczoteczka elektryczna

Pojawienie się elektrycznych szczoteczek do mycia zębów było prawdziwą rewolucją. Pierwsza została wynaleziona w Szwajcarii w 1939 roku przez doktora Philippe’aWooga. Dokładnie 20 lat później trafiła do Stanów Zjednoczonych, gdzie po roku, czyli w 1960 roku weszła do masowej produkcji jako szczoteczka Broxodent. Niespełna rok później, bo w 1961 firma General Electric wprowadziła akumulatorową szczoteczkę do zębów (bezprzewodową), a w 1987 roku Interplak zaczął produkować pierwszą elektryczną szczoteczkę rotacyjną przeznaczoną do użytku domowego³

Do szczoteczek elektrycznych należy nie tylko szczoteczka z okrągłą główką, ale również szczoteczka soniczna czy ultradźwiękowa. Brzmi to dość  zawile, ale da się wytłumaczyć w dość prosty sposób. Technologia soniczna (inna częstotliwość drgań, która emituje odpowiednią częstotliwość fal dźwiękowych) została opracowana po raz pierwszy w latach 60. XX wieku, jednak dopiero rok 1990 datowany jest jako ten, który zapoczątkował historię szczoteczek sonicznychsup>3 na masową skalę.  W tym samym czasie stworzono również wspomnianą już szczoteczkę ultradźwiękową, która od tradycyjnej sonicznej różni się natężeniem fal dźwiękowych, które w tym przypadku pracują  w częstotliwości 1,6 MHz i emitują fale niesłyszalne dla człowieka.

Rodzaje szczoteczek do zębów

Na rynku mamy obecnie szeroką gamę różnych szczoteczek do wyboru. Ich producenci nieustannie prześcigają się w udoskonalaniu swoich produktów i spełnieniu coraz większych wymagań ludzi, którzy są bardziej świadomi konieczności dbania o zęby, niż ich przodkowie. Dziś zdrowy uśmiech jest wizytówką człowieka i czymś, o co chce zabiegać każdy. Mimo wspomnianej mnogości produktów, wszystkie szczoteczki możemy podzielić na dwie podstawowe grupy: szczoteczki manualne i elektryczne, jednak warto przy okazji wspomnieć o specjalnych szczoteczkach dla dzieci czy różnicach między szczoteczką z okrągłą główką i szczoteczką soniczną.

Szczoteczka manualna

Szczoteczka manualna to najbardziej znana i rozpowszechniona, tradycyjna forma szczoteczki do zębów. Ogólnie rzecz ujmując składa się z uchwytu oraz główki z włóknem syntetycznym. Oczywiście różni producenci oferują odmienne rozwiązania formy i wykonania uchwytu, proponują różnorodne kształty włókna, powierzchnie do czyszczenia języka czy nasadki polerujące zęby, mające jerównocześnie je wybielić. Niezależnie od tego, jak zbudowana jest dana szczoteczka,  jej główne zadania pozostają niezmienne, a są nimi: redukcja płytki nazębnej, usuwanie resztek pokarmowych i przebarwień. 

Szczoteczkę manualną często dzieli się przez wzgląd na twardość włókna na:

• twarda (0,25-0,30 mm),
• średnio-twarda (0,20-0,25 mm),
• miękka (0,18-0,20 mm),
• szczoteczka do implantów (0,08-0,12 mm).⁵

Wybór każdej szczoteczki do zębów jest kwestią indywidualną, na którą składają się nie tylko nasze osobiste preferencje, ale również stan zębów oraz dziąseł, wiek używającego szczoteczki (dzieci, osoby starsze mogą mieć problemy z właściwymi ruchami manualnymi) czy miejsca gromadzenia się płytki nazębnej. Na rynku można spotkać również szczoteczki jednopęczkowe  pomagające w dokładnym czyszczeniu linii dziąseł i miejsc trudno dostępnych oraz szczoteczki międzyzębowe, przypominające wyciorki, służące jak sama nazwa wskazuje do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Wyróżnia się również szczoteczki jednorazowe z odmierzona ilością pasty do zębów, które mogą okazać się przydatne np. w podróży, gdy zapomnimy zabrać ze sobą przyborów higienicznych.

Szczoteczki elektryczne

Szczoteczki elektryczne są polecane przez dentystów z bardzo prostej przyczyny - są znacznie bardziej skuteczne niż tradycyjne szczoteczki manualne. Dlaczego? Przez intensywną pracę usuwają do 100% więcej płytki niż szczoteczka manualna, są dużo łatwiejsze w użyciu, a niektóre ich rodzaje nie wymagają wykonywania dodatkowych ruchów ręką w trakcie używania. 

Rodzaje szczoteczek elektrycznych:

• Szczoteczki oscylacyjno–rotacyjne (2D)

Szczoteczka elektryczna oscylacyjno - rotacyjna  posiada okrągłą główkę, która wykonuje ruch dwukierunkowy.

• Szczoteczka soniczna

Jest to szczoteczka, która różni się od poprzedniej szczoteczki elektrycznej kształtem główki (bardziej przypomina kształt główki szczoteczek manualnych- podłużny), rodzajem wykonywanych ruchów (ruch z boku na bok). Jej nazwa jest silnie związana z tym, że podczas pracy szczoteczka ta poprzez drgania wytwarza falę dźwiękową o częstotliwości ok. 260Hz. 

Szczoteczka ultradźwiękowa

Szczoteczka ultradźwiękowa jest to szczoteczka, która wykorzystuje falę dźwiękową o częstotliwości wyższej niż 20 000Hz, czyli falę ultradźwiękową (zakres niesłyszalny dla ludzkiego ucha).

• Szczoteczka oscylacyjno -rotacyjno -pulsacyjna (3D)

Jest to szczoteczka o okrągłej główce, która wykonuje potrójny ruch: oscylacyjny, rotacyjny oraz pulsacyjny. Sprawia to, że jest jedną z najskuteczniejszych szczoteczek w usuwaniu płytki nazębnej dostępnych na rynku. Potrójny ruch w połączeniu z okrągłym kształtem główki umożliwia dotarcie do wszystkich miejsc wymagających czyszczenia bez wykonywania dodatkowych ruchów ręką.  Jedyną taką szczoteczką wśród renomowanych i polecanych producentów jest szczoteczka Oral-B 3D Genius (https://www.oralb-blendamed.pl/pl-pl/produkty/szczoteczki-elektryczne/oral-b-genius-10000-white). 

Szczoteczki dla dzieci

Choć szczoteczki przeznaczone dla najmłodszych to nadal urządzenia manualne lub elektryczne, różnią się od tych, które przeznaczone są dla dorosłych.Coraz częściej stomatolodzy rekomendują zakup szczoteczki elektrycznej (jeśli dziecko ukończyło już trzy lata). Jest to opcja nie tylko zdecydowanie bardziej atrakcyjna dla naszej pociechy, ale również dużo prostsza. Zdolności manualne dziecka nie są w pełni rozwinięte, więc samodzielne mycie zębów szczoteczką manualną nie zagwarantuje skutecznego i dokładnego usunięcia płytki nazębnej.

Na czym polega różnica między szczoteczkami elektrycznymi dla dorosłych, a tymi w wersji dla dzieci? Głównie chodzi o wielkość główki, miękkość włókien oraz ilość obrotów (szczoteczki dla dzieci mają ich nieco mniej, by zapobiec podrażnianiu delikatnych dziąseł). Często szczoteczki dla najmłodszych dostępne są w atrakcyjnych opcjach kolorystycznych lub zawierają wizerunki ulubionych bohaterów bajek (np.: Karina Lodu, Iniemamocni, Toy Story czy Star Wars). Bez trudu znajdziemy również szczoteczki elektryczne z dedykowaną dla pociech aplikacją, która po prawidłowym umyciu zębów, przyzna małemu użytkownikowi naklejkę z postacią z bajki (np. Magic Timer).

Jak wybrać szczoteczkę do zębów?

Wybór szczoteczki do zębów jest kwestią indywidualną, jednak rozważając zakup warto kierować się między innymi takimi kryteriami jak:

• Skuteczność usuwania płytki nazębnej

W tym przypadku zdecydowanie powinniśmy skłonić się ku wyborowi elektrycznej szczoteczki do zębów.

• Użyta technologia i rozwiązania

Możemy wybrać szczoteczkę soniczną lub szczoteczkę elektryczną z okrągłą główką. Obie technologie są zdecydowanie skuteczniejsze od szczoteczek manualnych i zapewniają precyzyjna usunięcie płytki nazębnej. Różnica w przypadku szczoteczek z okrągłą główką względem szczoteczek sonicznych polega na sposobie poruszania się włosia oraz kształcie główki. Zarówno jedne i jak i drugie szczoteczki mają swoich wielbicieli, a wybór zależy w dużej mierze od indywidualnych potrzeb i preferencji ich użytkownika.

• Tryby pracy szczoteczki

Współczesne szczoteczki elektryczne, zarówno soniczne, jak i te z okrągłą główką, posiadają wbudowane tryby działania, dzięki którym podczas mycia zębów możemy szczególnie skupić się na pożądanym efekcie. Jest to na przykład tryb wybielania zębów, masażu dziąseł czy czyszczenia języka.

• Głośność pracy

Szczoteczka elektryczna sama w sobie nigdy nie będzie urządzeniem bezdźwięcznym. Szczoteczki soniczne bywają cichsze od innych szczoteczek elektrycznych.  Wynika to z ilości wykonywanych ruchów przez główkę oraz ilości elementów budujących mechanizm napędowy i nie ma przełożenia na skuteczność oczyszczania zębów czy bezpieczeństwo szczoteczki dla dziąseł.

• Końcówki dostępne w zestawie

Oczywiście w każdym przypadku końcówki do szczoteczki możemy dokupić później, jednak warto już na starcie mieć kilka w zapasie, ponieważ końcówkę powinno wymieniać się przynajmniej raz na kwartał. Niektórzy producenci w zestawie ze szczoteczką dołączają główki o różnych kształtach i właściwościach co umożliwia przetestowanie kilku rozwiązań. 

• Czas pracy na jednym ładowaniu

Naładowanie szczoteczki elektrycznej nie jest problematyczną czynnością, jednak z jakiegoś powodu może nam zależeć na jak najdłuższym czasie pracy urządzenia na jednym ładowaniu. Takie informacje zwykle zawarte są w instrukcji obsługi urządzenia, które nas interesuje.

• Timer

Ogólne zalecenia dotyczące czyszczenia zębów mówią o tym, że powinno trwać ono ok. 2-3 minut. Niektóre modele szczoteczek elektrycznych mają wbudowany timer, który informuje nas  o upływie tego czasu. Przydatnym okazuje się również 30-sekundowy interwał zastosowany w niektórych szczoteczkach. Pomaga on w równomiernym doczyszczaniu wszystkich partii jamy ustnej.

• Dedykowane aplikacje

Niektóre modele szczoteczek elektrycznych mają możliwość połączenia się z aplikacją na urządzenia mobilne, która może pokazać nam między innymi, jak przebiegał nasz proces szczotkowania lub podpowiedzieć, czy nie wrócić do jakiegoś miejsca by jeszcze dokładniej usunąć płytkę nazębną. 

• Inne

Z pewnością zwrócimy również uwagę na kolor urządzenia, tutaj również producenci wychodzą na przeciw naszym oczekiwaniom i zwykle proponują kilka opcji kolorystycznych swoich flagowych modeli. Jeśli sporo podróżujemy, przydatnym okaże się również poręczne etui na szczoteczkę i akcesoria.

O czym jeszcze należy pamiętać?

Sam wybór szczoteczki do zębów to nie wszystko. Należy pamiętać również o takich rzeczach jak:

• Utrzymywanie szczoteczki do zębów w czystości

Po każdym użyciu należy umyć główkę szczoteczki pod bieżącą wodą, pozbywając się z niej drobinek jedzenia czy pasty do zębów.Warto również zdjąć główkę z rękojeści i wytrzeć do sucha okolice trzpienia, na którym montujemy końcówkę (często gromadzi się tam pasta do zębów, która zasycha i z czasem może prowadzić do uszkodzenia szczoteczki). Niektórzy producenci zalecają wręcz aby końcówkę do szczoteczek przechowywać oddzielnie, a nie zamontowaną na rękojeści.

• Regularna wymiana główki 

Główki w szczoteczkach elektrycznych powinno wymieniać się co około 3 miesiące, by móc zapewnić swoim zębom jak najlepszy efekt szczotkowania. W przypadku szczoteczki manualnej, wymieniamy ją również co kwartał.

• Częstotliwość i długość szczotkowania zębów

Prawidłowa częstotliwość szczotkowania zębów to minimum dwa razy dziennie (rano i wieczorem), jednak zaleca się, by dbać o zęby również w ciągu dnia, jeśli mamy taką możliwość, szczególnie po spożyciu posiłków. Długość jednego szczotkowania powinna wynosić minimum dwie minuty.

• Wybór odpowiednich środków do higieny jamy ustnej.

Oczywiście nie myjemy zębów na sucho, a używamy między innymi pasty do zębów. Warto dobrać taką, która będzie odpowiadać naszym potrzebom- może to być pasta przeznaczona do wrażliwych zębów lub dziąseł, pasta o właściwościach wybielających, o zadowalającym nas smaku i jego intensywności. Oprócz tego stosujmy płyn do płukania jamy ustnej.

• Nici dentystyczne

Oprócz szczotkowania i odpowiedniego płukania zębów i dziąseł, powinniśmy używać nici dentystycznych, dzięki którym dotrzemy do przestrzeni międzyzębowych i usuniemy z nich resztki pokarmów oraz płytkę nazębną.

• Regularne wizyty kontrolne u dentysty oraz w gabinecie higieny

Przynajmniej raz w roku zaleca się odwiedzenie gabinetu stomatologicznego lub gabinetu higieny i wykonanie przeglądu zębów, sprawdzającego stan zdrowia jamy ustnej.Jest to bardzo ważny aspekt właściwego dbania o piękny i zdrowy uśmiech.